De boeken achter Praat dan met mij

‘Waar haal je toch de inspiratie’, vragen lezers van mijn boeken vaak. Mijn eerste misdaadroman, De burgemeester, vond zijn oorsprong in de groeiende politieke polarisatie in ons land en de vraag waarom het niet vaker tot geweld tegen politici kwam. Zijn opvolger Oude wonden ontstond toen ik in The Guardian een artikel over een escort las, dat mijn vooroordelen tegenover het beroep aan diggelen sloeg en me de jaren erna niet meer losliet. Maar net zo goed kunnen andere boeken voor inspiratie zorgen. Praat dan met mij, mijn literaire debuut dat in februari verschijnt, is daar een voorbeeld van. De plot is dan wel niet terug te voeren op andere romans, de manier waarop ik die uitwerkte is zeker beïnvloed door enkele van mijn favoriete verhalen. Zonder hen had Praat dan met mij er ongetwijfeld heel anders uitgezien.

The Sense of an Ending (Alsof het voorbij is), Julian Barnes

Mijn belangrijkste inspiratiebron was The Sense of an Ending, waarmee Julian Barnes in 2011 de Booker Prize won. Net als dat boek gaat Praat dan met mij over een man die terugkijkt op de tijd die hij deelde met een jeugdvriend. Tony Webster erft als bejaarde onverwacht 500 pond van de moeder van Veronica, een ex-vriendin. Door die vreemde erfenis begint hij zijn relatie met Veronica en zijn boezemvriend Adrian uit diezelfde tijd met andere ogen te bekijken. Wat speelde zich destijds af tussen die twee? Waarom heeft Adrian uiteindelijk zelfmoord gepleegd? En wat is Tony’s eigen rol in dat geheel?

Praat dan met mij vertelt natuurlijk een ander verhaal. Centraal staat Daan, geen bejaarde maar een prille dertiger, wiens boezemvriend Dennis met een spraakstoornis kampt na een ongeval met de fiets op het einde van hun laatste schooljaar samen. Het ongeval bepaalt niet alleen Dennis’, maar ook Daans verdere leven. Omdat hij zich schuldig voelt, besluit hij voor ingenieur te gaan studeren. Zo hoopt hij ooit software te kunnen ontwikkelen die Dennis kan helpen opnieuw vlot te spreken.

Maar de verwantschap tussen de boeken gaat verder dan een man die terugkijkt op zijn verleden. Julian Barnes slaagt er namelijk in topliteratuur ook echt spannend te maken. Zodra je The Sense of an Ending begint te lezen, wil je achterhalen wat er met Adrian is gebeurd, en je krijgt het boek amper weggelegd voor je dat eindelijk weet. Die mix van literatuur en spanning zien we in het Nederlandse taalgebied naar mijn mening veel te weinig, en daar wilde ik verandering in brengen. Hopelijk kunnen lezers ook Praat dan met mij niet wegleggen voor ze weten wat er zich die noodlottige nacht werkelijk heeft afgespeeld. Wat hield Dennis voor Daan verborgen? En waarom deed hij zo mysterieus over de dood van zijn vader?

Klara and the Sun (Klara en de zon), Kazuo Ishiguro

Nog zo’n auteur voor wie spanning en literatuur perfect kunnen samengaan, is Kazuo Ishiguro. Of hij nu schrijft over een saaie butler of tieners op een strenge kostschool, Ishiguro weet zijn lezers steevast op subtiele wijze nieuwsgierig te maken naar hoe het verhaal afloopt. Dat doet hij typisch met zinnen als toen wist ik nog niet wat er later zou gebeuren of nu weet ik natuurlijk beter. Van al zijn boeken is Klara and the Sun het meest verwant aan Praat dan met mij, omdat Ishiguro voor het eerst artificiële intelligentie als onderwerp neemt. Klara is namelijk een ‘kunstmatige vriend’ die door een gezin in huis wordt genomen als gezelschap voor hun dochtertje.

Hoewel die plot als sciencefiction mag klinken, is het Ishiguro niet te doen om technologische vooruitgang of leuke gadgets. Klara is misschien een robot, ze denkt voortdurend na over zichzelf, haar omgeving en haar rol in het nieuwe gezin. In Praat dan met mij wil ik op dezelfde manier met artificiële intelligentie omgaan. Omdat Daan er een kans in ziet Dennis te helpen wordt het een belangrijk thema, maar fundamenteel draait mijn boek niet om AI, maar om Daans liefde voor zijn vriend.

Perlmanns Schweigen (Perlmann’s zwijgen), Pascal Mercier

In zijn zoektocht naar een oplossing voor Dennis’ spraakgebrek, raakt Daan steeds meer in de ban van technologie. Zo’n groeiende obsessie wordt meesterlijk beschreven in Perlmanns Schweigen van Pascal Mercier. Perlmann is een gerenommeerd taalkundige die na de dood van zijn vrouw naar een congres in Italië trekt. Daar moet hij echter inzien dat hij het geloof in de wetenschap en zichzelf is verloren. Om zijn falen te verbergen, rijgt hij tegenover de andere deelnemers de leugens aaneen. Stap voor stap verliest Perlmann de controle over zijn eigen bedrog, tot hij zelfs het plan opvat om een van zijn collega’s te vermoorden. Pascal Mercier ontleedt die waanzin in detail en maakt zelfs de meest extreme gedachten van zijn hoofdpersonage aannemelijk. Hoewel Daan in Praat dan met mij nooit die mate van waanzin bereikt, verliest ook hij stilaan zijn voeling met de werkelijkheid. Daans probleem is echter niet dat hij te weinig in wetenschap of technologie gelooft; hij doet dat juist te veel.

Queer coming-of-ageromans

Omdat Praat dan met mij vooral over Daans liefde voor Dennis draait, moet ik hier ook enkele queer coming-of-ageromans vermelden. Ik denk dan vooral aan de boeken die ik zelf las toen ik jong was, zoals Edward van de Vendels De dagen van de bluegrassliefde, maar ook aan meer recente voorbeelden, zoals Stenen eten van Koen Caris. Van de Vendel beschrijft een ontluikende liefde tussen een Nederlandse en een Noorse jongen op een zomerkamp in Amerika; Caris vertelt niet alleen hoe zijn hoofdpersonage Tom de zelfmoord van zijn zus verwerkt, maar ook hoe hij omgaat met zijn verwarrende gevoelens voor zijn vriend Tom. Ook ik wilde in Praat dan met mij zo’n verliefdheid centraal stellen, en vooral dan hoe mijn hoofdpersonage terugkijkt op die eerste kans op liefde en er niet in slaagt die los te laten.

Praat dan met mij

Want hoe langer ik aan Praat dan met mij werkte, hoe meer de rol van herinnering een centrale plaats opeiste in het verhaal. Hoe selectief ons geheugen werkt en hoezeer het ons verleden in een logisch verhaal probeert te dwingen. Dat thema is ook iets wat zowat alle boeken hierboven verbindt. Tony Webster uit Barnes’ roman ontdekt pas laat in zijn leven hoe feilbaar herinneringen zijn, en ook Perlmann raakt geobsedeerd door hoe verhalen op ons geheugen inwerken, en wat dat betekent voor zijn herinneringen aan zijn overleden vrouw.

En dan is er robot Klara, die op een bepaald moment zegt: “I have my memories to go through and place in the right order.” Het is een uitspraak die zo uit de mond van Daan had kunnen komen. Want uiteindelijk gaat Praat dan met mij niet alleen over artificiële intelligentie of liefde, maar vooral over hoe herinneringen ons leven bepalen, en hoe we daarmee omgaan.